Frans Pollux schreef een stuk in De Limburger over populisme in de serie Het onbehagen van Limburg, waaraan ik eerder bijdroeg. Vandaag verschijnen er verschillende reacties op zijn stuk, waaronder het mijne.
    Ik hou er altijd een wat somber gevoel aan over, mijn opiniestukken. De mening is een schrale verschijning, de eigen nog het meest van al.

Het is nog nooit zo goed met ons gegaan, zegt Frans Pollux. En daarom is er eigenlijk geen grond voor het onbehagen. Waarom laten kiezers zich dat toch aanpraten?
    ‘Vervang onbehagen door honger, armoede, desnoods door xenofobie – en alles valt op zijn plaats,’ zegt Pollux. ‘Dat zijn concrete drijfveren voor kiezers en politici. Onbehagen is te vaag.’
    Inderdaad. Veel te vaag.
    Maar wacht even: je kunt de PVV veel verwijten, maar niet dat ze zich vaag uitdrukt. Het woord ‘onbehagen’ heb ik nog nooit over de lippen van een PVV’er horen komen.
    Wie heeft er wel de mond van vol? Juist, de tegenstanders van het populisme. Ze zijn dol op de term. Dat is niet zo vreemd. Eerst verzin je zelf dat mensen stemmen uit onbehagen, ook al heeft geen kiezer dat ooit gezegd, en vervolgens constateer je fijntjes dat die motivatie te vaag is. Goh, verrassend. Een poging tot diskwalificatie, meer is het niet.
    Pollux wil het onbehagen niet langer serieus nemen. Hij wil dus eigenlijk zijn eigen diagnose niet langer serieus nemen. Hij heeft gelijk. Laten we vanaf nu de term zien als een brevet van onvermogen. De eigen staart smaakte goed, maar het wordt tijd dat de tegenstanders hun tanden zetten in iets met meer voedingswaarde.

Tweede misverstand: Het is nog nooit zo goed met ons gegaan, dus we zouden wat meer tevreden moeten zijn. De achterliggende gedachte lijkt deze: de tevreden mens stemt niet op de PVV.
    Een rare gedachte. Veel verhalen van de PVV drukken juist intense tevredenheid uit met ons land. Het is een paradijs dat beschermd moet worden. Tegen moslims, Grieken, bankiers, asielzoekers, zakkenvullers, gedeputeerden met chauffeurs – de lijst is eindeloos.
    Dat is de paradox van het paradijs: zodra je bent gearriveerd, wordt je leven beheerst door de angst om er uit verstoten te worden.
    Die angst wordt niet alleen gevoed door de PVV. Elke partij schetst zijn eigen val uit het paradijs. De ene zegt dat we de pensioenrechten moeten beschermen tegen de afbraak, de ander juist dat we ze moeten terugschroeven als we ze willen behouden. De ene zegt dat de Euro ons naar de ondergang sleurt, de ander dat onze welvaart niet zonder de Euro kan. De ene zegt dat we de grenzen dicht moeten houden voor gelukszoekers, de ander dat we arbeidsmigratie juist nodig hebben om de voorzieningen te betalen voor de vergrijzende bevolking.
    Het hele politieke spectrum spreekt ons aan met hetzelfde motief: de val uit het paradijs loert overal.
    Hierin ligt ook de sleutel van een andere paradox, die onder andere door het Sociaal-Cultureel Planbureau is opgetekend: We zijn gelukkig met ons eigen leven, maar ontevreden over de samenleving. Die laatste zien we namelijk als bedreiging van het eerste. In de woorden van het SCP: ‘De Nederlander mist respect, fatsoen en solidariteit bij de medeburgers.’
    Respect, fatsoen en solidariteit. Ziedaar de waarden waaraan de populisten appelleren. Wat hebben moslims, immigranten, gedeputeerden-met-chauffeur en Zuid-Europeanen met elkaar gemeen? Niets. Maar in de mythologie van de PVV nemen al die groepen een loopje met de ‘hardwerkende Nederlander’. Veel van die mythes slaan feitelijk gezien nergens op. De Europese steunoperaties gaan naar onze eigen banken, niet naar de Griekse bevolking, om maar eens iets te noemen. Hoe onzinnig de tirades over luie Grieken ook zijn, de populisten werpen in talloze varianten dezelfde vraag op: wie helpt er mee onze samenleving overeind te houden en, belangrijker nog, wie niet? Dat is niet vaag, dat is de kern van politiek.

Dear Zachery is een Amerikaanse documentaire, of eigenlijk: een eerbetoon aan een man die vermoord wordt door een gestoorde geliefde. Die geliefde vlucht vervolgens naar Canada en blijkt het kind te dragen van de man, waarna diens ouders proberen voogdij over het kind te krijgen. De film is bijzonder effectief in het betrekken van de kijker bij de tragedie die zich ontvouwt. Er is geen ironie tegen opgewassen, terwijl je beseft gemanipuleerd te worden. Ik kan me niet herinneren wanneer ik voor het laatst in tranen een film heb gekeken. En dan weet je als kijker niet eens dat de echte schok nog moet komen.
    De film eindigt in een pleidooi voor bepaalde hervormingen waarvan het onbegrijpelijk lijkt dat ze niet worden doorgevoerd. Wanneer je iets weet van het openbaar bestuur, kun je bedenken dat het wel eens beter kan zijn dat de hervorming faalt. Hoe naar dat ook lijkt. Herstel: is.
    Soms hoor je de verzuchting dat burgers zich machteloos voelen. De suggestie is dat het niet zou hoeven, dat het een gebrek aan kennis is. Maar er zijn hele vakgebieden in de greep van de machteloosheid. Waaronder het mijne.

De bel gaat. Als ik de deur open, tref ik een man van een jaar of zeventig met een enigszins verwilderde blik.
    ‘Ik ben mijn bordje kwijt,’ zegt hij. ‘Ik ben van nummer vier.’
    Het klinkt als een verwijt.
    Denkt hij dat ik een of ander bordje heb ontvreemd?
    Laatst kreeg mijn vrouw een onbekende dame aan de deur die haar vuilnisbak kwijt was. Ze was boos. Mijn vrouw zei dat we haar vuilnisbak niet hadden. Daarop eiste de dame onze achtertuin te mogen doorzoeken. Met enige tegenzin, willigde mijn vrouw die eis in. Toen de vuilnisbak niet in onze achtertuin bleek te staan, bleef de dame onverminderd wantrouwend, alsof wij haar te slim af waren geweest en de bak vlak voor haar komst hadden verstopt. Zonder groet, laat staan verontschuldiging, verliet ze onze woning, op weg naar de volgende voordeur. Ik had de indruk dat ze minder overstuur zou zijn geweest als haar auto was gestolen.
    De man kijkt me strak in de ogen, maar ik weet niet of zijn blik wantrouwen of wanhoop verraadt.
    ‘Ik had hem helemaal opgekalefaterd,’ zegt hij. ‘Geschuurd en bijgewerkt. En nu kan ik hem niet meer vinden.’
    ‘Oké,’ zeg ik, wachtend op het moment dat hij de beschuldiging uitspreekt.
    ‘Ik ga ervan uit dat die nummers hetzelfde zijn.’ Hij wijst op het bordje met ons huisnummer: 14.
    Ik begrijp nu dat hij overstuur is omdat zijn huisnummer is verdwenen. Waarom ook niet. Bij dure spullen is de kans op verlies min of meer ingecalculeerd, het is de verdwijning van kleine huiselijke zaken die ons radeloos maakt.
    De hele straat heeft dezelfde bordjes, wellicht al sinds de oplevering in de jaren dertig. Voor het eerst kijk ik met aandacht naar ons huisnummer, in het bijzonder naar de 4. Een elegante vorm die me doet denken aan Art Deco.
    De man kampt met een verlies, maar ik weet niet precies welke vorm dat verlies aanneemt en in welke realiteit zich een en ander afspeelt. Denkt hij dat onze 14 een gestolen 4 bevat?
    ‘Ik had hem van de muur gehaald, geschuurd en opnieuw geschilderd,’ zegt hij. ‘En toen heb ik ‘m ergens neergelegd en ik weet bij god niet meer waar. Ik heb overal al gezocht.’
    Voor het eerst glimlacht hij. Verontschuldigend.
    ‘Dus nu wilde ik vragen of ik een keer een afdruk mag maken van uw huisnummer.’
    Zijn blik is ineens zachter, alsof hij opgelucht is dat het hoge woord eruit is.
    ‘Natuurlijk,’ zeg ik, eveneens opgelucht. ‘Gaat uw gang.’
    Hij rommelt wat in zijn jaszak. Ik ben benieuwd hoe hij die afdruk gaat maken.
    Maar er komt alleen een zakdoek uit de jas. Hij haalt 'm een paar keer langs zijn neus en begint dan omstandig het stukje textiel weer terug te frommelen in de jaszak.
    ‘Dank u wel,’ zegt hij. ‘Ik wens u nog een prettige dag.’
    Hij draait zich om en loopt weg, zijn hand nog steeds in gevecht met de nukkige zakdoek.

Er zijn dappere volhouders die nog wel eens een reactie op dit weblog achterlaten, alsof Twitter en al die nieuwewetse uitvindingen nooit gedaan zijn. Hulde aan jullie. Alleen voor dit selecte gezelschap de volgende mededeling: de anti-spam-vraag is veranderd. Laat je niet van de wijs brengen. (Er was een spammende webwinkel die het antwoord op de vraag aan zijn robots had gevoerd, vandaar.)

Lieve Jules,

Je bent tweeënhalf en niet langer onzichtbaar. Terwijl we door de winkelstraat lopen, stoppen oude mensen hun rollators, stoten tienermeisjes elkaar vertederd aan en glimlachen de in stilte rokende vakkenvullers. Het zijn je blonde krullen. In het gebied boven je oren lijken diverse natuurwetten tijdelijk te zijn opgeschort.
    Je trok altijd al aandacht, maar sinds kort merk jij het ook. Tot je eigen schrik.
    Zodra je je bekeken weet, maak je abrupt een haakse bocht, weg van de toeschouwer, je blik beschaamd naar de grond gericht.
    De haakse bocht bracht je vanochtend in aanraking met een vogelhuisje dat voor de dierenwinkel stond. Je tolde een keer om je as, hervond je evenwicht en vond toen een veilig onderkomen aan mijn been. Je mompelde: ‘Isse hogel-uisje.’
    Een stukje verderop leidde je manoeuvre dwars door de fiets waarmee ik naast je liep. Je botste, kon niet verder en besloot toen maar je gezicht in mijn kruis te begraven.
    Zo stonden we een ogenblik intiem verenigd in de winkelstraat. Het was fijn. Intimiteit is schaars. Je moet je niet laten afschrikken door een paar toeschouwers meer of minder.
    Ik aaide over je blonde krullen en glimlachte naar de Oost-Europese verkoopster van het Straatnieuws. Elke week passeren we haar en nog nooit heb je haar avances beantwoord. Ik voel me verplicht dat te compenseren. Vermoedelijk speelt daarin een zekere ongemak mee over het contrast tussen jouw Arische welvarendheid en haar leerachtige huid en verteerde gebit.

Je verlegenheid op straat staat niet op zichzelf. Je hebt je ineens ontpopt als zachtmoedig wezen. Tegen de afspraak in, zou ik haast zeggen.
    We hadden je ingeschat, nee gecast, als de oproerkraaier, de dwarsligger, het ongeleide projectiel. Het vertelt zo makkelijk. Ouderliefde laat zich niet navertellen. Bij wijze van surrogaat cultiveren vaders en moeders de anekdote. Het is een van de redenen waarom ze gehaat worden door grote delen van de bevolking.
    Anekdotes over het eigen kind lijken nog het meest op de moppen die kinderen verzinnen. Je zus vertelde laatst haar eerste zelfverzonnen mop: ‘Er rijdt een auto over het strand. Toen rijdt hij ineens in de zee. En toen deed iemand het raampje open en kwam er allemaal water naar binnen!’ Einde mop. Lachsalvo gratis bijgeleverd. Uit de mond van een zesjarige klinkt dat aandoenlijk, uit die van een vijfendertigjarige als een haiku van wanhoop.

Je zachtmoedigheid kwam tegelijk met je taalvaardigheid. Je kunt uitdrukken wat je wilt. De top drie: meesjouw (speentje), bieman de bieman kijken (Buurman en Buurman kijken), sjoepsje (snoepje).
    Als ik je verzoek afwijs, stort je ter aarde. Tot zover niets nieuws. Het verschil is dat er geen gekrijs volgt. Je ligt zwijgend op de grond – op je buik, knieën onder je lijf, armen om het hoofd geslagen. Alsof je gelaten wacht op het einde van een raketaanval.

Het viel me pas laat op, je zachtmoedigheid. Je zus stond onder voortdurende observatie, jij niet. De aandacht verslapt. Dat heeft niets met jouw charmes te maken. Die zijn aanzienlijk. Maar het gevoel van dreiging ontbreekt.
    Bij je zus loerde dat overal. Ze at prima, maar at ze wel genoeg? Of juist teveel? Of de verkeerde dingen? Elke dag werd in minutieus detail besproken om problemen vroegtijdig op te sporen.
    Jij eet voor geen meter, wat we ook serveren. Je kijkt naar je maaltijd zoals anderen naar moderne kunst kijken: blijkbaar voelde iemand zich geroepen om het te fabriceren, maar van jou hoeft het allemaal niet zo.
    En wij? We zuchten hooguit een keer en gaan over tot de orde van de dag. Het zal allemaal wel goedkomen.
    Aandacht is gestileerde angst, zoveel is duidelijk. Dat is tussen volwassenen niet veel anders. Je moeder hangt de theorette aan dat een huwelijk gedijt bij het besef dat de ander altijd kan vertrekken. Ik denk dat ze daar gelijk in heeft. Het is de onvoorwaardelijke liefde die je de das omdoet.

Een redacteur van het programma Nieuwsuur wilde bellen om mijn visie te krijgen op het conflict onder de vakbonden.
    Ik weet nagenoeg niets over vakbonden. Toch had een van de betrokkenen mijn naam genoemd. Dat bleek hij ook al in de uitzending van Buitenhof te hebben gedaan, hoorde ik later.
    Er staan heel veel karretjes te wachten op iemand die ervoor gespannen kan worden. Liefst een professor. Onder mannen met karretjes heeft de wetenschap niets aan gezag ingeboet.
    Omdat ik dus nagenoeg niets weet over vakbonden, is het eenvoudig om te zeggen: Nee, dank u. Geen interesse.
    Behalve dat het niet eenvoudig is. Ik wil ook wel eens aanschuiven bij Nieuwsuur. Een verlangen dat even simpel als beschamend is.
    Het staat helaas niet op zichzelf. Ik ben iemand geworden die zichzelf graag hoort praten, zo ontdekte ik recent. Een vloek is het, zij het een van de meer draaglijke. Voor mijzelf dan.

Om te bewijzen dat ik niet de hoer ben die ik vermoed te zijn, nam ik me voor Nieuwsuur niet terug te bellen. Met een beleefde e-mail zou ik het verzoek van de redacteur afwijzen.
    Na dat besluit, stuurde ik niet meteen de e-mail.

Een uur later belde ik alsnog de redacteur. Op de achtergrond lag mijn zelfrespect omstandig te creperen.
    De vrouw nam op en ik noemde mijn naam.
    ‘Met wie spreek ik?’ vroeg ze.
    Ik noemde nogmaals mijn naam.
    ‘Met wie?’
    Toen hield ik een ogenblik mijn mond.
    ‘Sorry, maar u moet me even helpen. Waar belt u voor?’

Enkele seconden later vatte ze de situatie als volgt samen: ‘Ik moet dus iemand anders hebben.’
    Ik zei: ‘Inderdaad.’
    Behalve dat ik dat niet zei.
    Wel zei ik: ‘Dat hangt er van af wat u precies wilt weten.’
 
Veertig minuten later, na een woedende ontleding van het conflict onder de vakbonden, besloot de redacteur dat mijn analyse bijzonder interessant was. Dat dacht ik ook.
    Toen kwam de vraag: ‘Zou u dit in de uitzending willen komen vertellen?’
    Ik haalde opgelucht adem en zei: ‘Het lijkt me beter van niet.’