Vreugdeloze erectie

Gisteren las ik de onderstaande tekst voor op Writers for President op het Venlose Zomerparkfeest. De voordrachten werden verzorgd door vier politici en twee schrijvers. Het publiek koos de andere schrijver, Rashid Novaire, als winnaar. Ik werd tweede.
    Novaire las met tederde stem een verhaal voor dat de Venlose toehoorders erop wees dat ze ooit samen met de Spaanse bezetter de bevrijdingsmacht van de Hollanders eruit hadden gegooid. De boodschap werd van harte onarmd. Ik kreeg de indruk dat een deel van het publiek vond dat ze iets uit te leggen had omdat Wilders een stadgenoot is.

Dames en heren,

Ze zeggen: Wees verschillig. U kent de leus van de VARA. De VARA wil ons vertellen dat onverschilligheid onbeschaafd is.
Ze zeggen: Wees bewust. Want het is een morele plicht onszelf te informeren over het onrecht in de wereld.
Ze zeggen: Wees betrokken. Want desinteresse is het failliet van de mens.

Welnu, ik sta hier vandaag om u te zeggen: Laat mij alstublieft failliet gaan.

*

Mijn vader stelde me laatst een lastige vraag. We hadden net de dakgoten van mijn huis schoongemaakt – dat wil zeggen, ik hield de ladder vast en mijn vader, 63 jaar, deed het daadwerkelijke schoonmaken. Tijdens de koffie kwam de economische crisis ter sprake.

‘Wat ik nou niet begrijp, hè,’ zei mijn vader. ‘Ze zeggen dat de economie vier procent krimpt. Maar waarom is dat zo erg? Als jij of ik vier procent minder verdienen, dan is er toch ook niet zoveel aan de hand?’

Een goede vraag.

Mijn vader heeft weinig opleiding genoten. Hij groeide op in een mijnwerkergezin in Zuid-Limburg en begon kort na de lagere school te werken als glazenwasser.
Hij stelde de vraag aan mij, zijn zoon die zich, met dank aan de belastingbetaler, een kleine drie decennia liet opleiden en die zich inmiddels hoogleraar mag noemen.

De hoogleraar stond met zijn mond vol tanden.
Dat wil zeggen, ik hield een onsamenhangend verhaal dat ik halverwege afbrak omdat ik besefte: ik weet het ook niet.

Mijn vader zei dat hij gek werd van alle geleuter op televisie.
    Wat de crisis ook moge inhouden, dat in ieder geval: heel veel slechte televisie.
    Slechte televisie valt misschien niet onder de noemer ‘misdaden tegen de menselijkheid’, maar mijn ouders zijn toegewijde kijkers, dus ik wil dit leed toch niet te lichtvaardig uitvlakken.

Ik vermoed dat mijn ouders graag vier procent van hun inkomen, van hun pensioen, zouden inleveren om verlost te worden van het gekakel.
    Het zou een elegante oplossing zijn. Iedereen levert vier procent van zijn inkomen in en dan praten we nergens meer over.
    Als economen dan willen uitleggen waarom de economie niet zo werkt, dan betalen we allemaal een procent extra om de economen te laten zwijgen. Zoals je in een restaurant de violist een fooi geeft om je met rust te laten.
    Maatschappelijke betrokkenheid is mooi, maar tegen een redelijke vergoeding zou respectvolle desinteresse ook mogelijk moeten zijn.

*

Een paar maanden geleden bevond ik me in een hotelkamer in Antwerpen. Ik keek naar CNN. Thuis kijk ik nooit naar CNN, maar in hotelkamers oefent het kanaal een mysterieuze aantrekkingskracht op me uit. Hetzelfde geldt overigens voor naaktlopen.
    Afijn.
    Na een spotje dat Dubai aanprees als vakantiebestemming, volgde een filmpje waarin een vriendelijke, niet onaantrekkelijke blanke man door een straat in een onbenoemd ontwikkelingsland loopt. Het is een gezellige drukte in de straat. De man knikt vriendelijk naar de lokale mensen. Er klinkt een vrolijk muziekje op de achtergrond.
   Maar dan gebeurt er iets merkwaardigs. Terwijl de man al voorbij is, krijgt er achter zijn rug iemand een dreun, een kind krijgt een schop en een meisje wordt achter een deur opgesloten. De blanke man loopt ondertussen nietsvermoedend verder.

Dan wordt het beeld zwart en volgt wat reclamemensen de pay-off noemen, de boodschap. Die luidt: “Open uw ogen voor mensenhandel.”

Daar zat ik dan, in een Antwerpse hotelkamer, naakt.
Mijn ogen open voor de mensenhandel.
Wagenwijd open.
Terwijl ik daar zat, met open ogen, probeerde ik te schatten hoeveel mensen ik op dat moment aan het helpen was.
Na een paar minuten begonnen mijn ogen te prikken. Ik vocht ertegen zolang ik kon, maar toen moest ik even een pauze nemen van de strijd tegen de mensenhandel.

*

Er wordt beweerd dat de betrokkenheid afkalft, maar het tegendeel is waar. Politici kondigen de ene na de andere crisis af. Kranten berichten over een oneindige lijst maatschappelijke misstanden. Actiegroepen schermen onafgebroken met slachtoffers en het onrecht dat hen is aangedaan.

Er is geen tekort aan betrokkenheid, er is een enorme overproductie. Als er één woord is dat de huidige staat van onze betrokkenheid samenvat dan is het wel dit: hysterie. Hysterie is dagenlang zendtijd inruimen voor een meisje van dertien en haar boot.

Mijn vraag aan u is: Geniet u van de hysterie? Wordt u bevangen door een aanstekelijke levenslust als u het leed van anderen ziet? Voelt u zich een beter mens, een completer mens?

Zelf kan ik deze vragen niet bevestigend beantwoorden.

Voor alle duidelijkheid: Ik ben niet tegen betrokkenheid tout court.
Betrokkenheid is zoiets als een erectie. Bij bepaalde gelegenheden is een erectie gepast. Noodzakelijk zelfs. Maar als je er geen aanwending voor hebt, dan wordt een erectie een pijnlijke, beschamende aangelegenheid.

Ik las laatst over een man in een bejaardentehuis die per ongeluk viagra had geslikt – hoe dat kon gebeuren, is een ander verhaal. Het effect van de viagra dwong te man tot het doorbrengen van enkele wanhopige uren, opgesloten in zijn kamertje met zijn eigen vreugdeloze erectie.
Aan die man moest ik denken toen ik me in de hotelkamer in Antwerpen bevond, met mijn ogen open tegen de mensenhandel. Daar zat ik dan met mijn betrokkenheid – de viagra achter de kiezen, alleen met mijn vreugdeloze erectie.

Het antwoord op de overdaad aan betrokkenheid, op de hysterie is niet moed, verzet of opstand. Het antwoord is apathie. En ik sta vandaag hier om u te zeggen: Apathie is goed. Apathie is nodig. Apathie is de bevrijding van de vreugdeloze erectie.
Als dat het menselijk failliet is, dan kan mijn faillissement niet snel genoeg komen.

Tot slot nog dit: Misschien overweegt u ook uw eigen failliet af te kondigen. Dat staat u vrij, maar ik zeg erbij: ik ben niet geïnteresseerd in het starten van een beweging. Tolstoj zei ooit: “Alle gelukkige gezinnen lijken op elkaar, maar ieder ongelukkig gezin is ongelukkig op zijn eigen wijze.” Iets vergelijkbaar geldt hier: Alle geëngageerde mensen lijken op elkaar, maar iedereen is apathisch op zijn eigen wijze.